Hiểu về sức đề kháng (Khả năng kháng bệnh) của cây trồng

Sức đề kháng hay còn gọi là khả năng kháng bệnh của cây trồng là khả năng tự nhiên của cây để chống chịu hoặc có cơ chế phòng vệ để hạn chế sự xâm nhập và gây hại của các tác nhân gây bệnh như nấm, vi khuẩn, tuyến trùng hoặc các tác nhân gây hại khác từ môi trường (như hạn hán, mưa bão, stress...), từ đó giúp cây trồng khỏe và năng suất.

Hình 1: Tăng sức đề kháng cho cây giúp cây khỏe - kháng bệnh

Sức đề kháng của cây trồng có tác dụng bảo vệ cây khỏi các tác nhân gây hại bằng 2 cách:

1. Miễn dịch bẩm sinh (thông qua các cấu trúc và hóa chất phòng vệ được hình thành sẵn)

Miễn dịch bẩm sinh là cơ chế phòng thủ vật lý và hóa học có sẵn của cây trồng, cơ chế này hoạt động như một rào cản đầu tiên để ngăn chặn sự tấn công của mầm bệnh gây hại.

• Hàng rào vật lý: là lớp biểu bì, lớp sáp bên ngoài lá và thân, cấu trúc thành tế bào dày.
• Hóa chất phòng vệ: Là các hợp chất kháng khuẩn, kháng nấm được cây trồng tổng hợp thông qua các quá trình sinh hóa như Protein PR (Pathogenesis-Related Proteins), enzyme chitinase và glucanase có khả năng phá vỡ cấu trúc của mầm bệnh.

2. Miễn dịch cảm ứng (Thông qua các phản ứng miễn dịch khi bị tấn công)

Khi mầm bệnh vượt qua được hàng rào vật lý, cây sẽ kích hoạt hệ thống phản ứng khẩn cấp:

• Nhận biết: Cây sử dụng các thụ thể để nhận biết mầm bệnh tấn công.
• Phản ứng hóa học: Cây tổng hợp và truyền tín hiệu hóa học (như Axit Salicylic, Axit Jasmonic) trên khắp cơ thể, tương tự như hormone miễn dịch kháng bệnh.
• Phản ứng bảo vệ: Các tín hiệu này thúc đẩy việc sản xuất mạnh mẽ các hợp chất kháng khuẩn, kháng nấm và củng cố thêm thành tế bào để cô lập mầm bệnh.
• Phản ứng quá mẫn: Trong một số trường hợp, cây chủ động khiến các tế bào xung quanh khu vết bệnh già hóa và chết đi để "cách ly" mầm bệnh, tức là làm khô vết bệnh tránh mầm bệnh lây lan ra mô khỏe mạnh.

Các yếu tố ảnh hưởng đến sức đề kháng của cây trồng

Sức đề kháng của cây hay khả năng kháng bệnh bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, có thể chia làm yếu tố bên trong (di truyền) và yếu tố bên ngoài (môi trường, kỹ thuật chăm sóc).

Yếu tố Bên trong (Di truyền)

Đây là các yếu tố bẩm sinh quyết định khả năng chống chịu vốn có của cây như: giống cây trồng khỏe có khả năng kháng bệnh bẩm sinh.

Yếu tố Bên ngoài (Môi trường và Chăm sóc)

Các yếu tố này tác động trực tiếp đến sức khỏe và khả năng miễn dịch của cây như:

1. Dinh dưỡng và nước tưới:

Tưới nước cho cây trồng đúng cách sẽ giúp cây khỏe hơn và ngược lại. Thiếu nước: Gây căng thẳng (stress) cho cây, làm suy yếu hệ miễn dịch. Thừa nước (ngập úng): Gây thối rễ, làm rễ còi cọc, giảm khả năng hút dinh dưỡng và tạo điều kiện cho nấm bệnh phát triển.

Bên cạnh đảm bảo điều kiện về nước tưới thì việc cung cấp đầy đủ và cân bằng các chất dinh dưỡng đa lượng (N, P, K), trung lượng (Ca, Mg, S) và vi lượng (Zn, B, Cu, Fe, Mn...) cũng vô cùng quan trọng đối với hệ đề kháng tự nhiên của cây trồng.

• Kali (K): Tăng cường tính cứng chắc của tế bào, làm cây chịu hạn, chịu rét và kháng bệnh tốt hơn.
• Canxi (Ca): Thành phần cấu tạo vách tế bào, giúp tế bào ổn định và vững chắc, tăng cường khả năng chống chịu.
• Đồng (Cu) và Kẽm (Zn): Là thành phần của nhiều enzyme tham gia vào quá trình trao đổi chất và tăng khả năng chống chịu.
• Thừa Đạm (N): Có thể làm cây phát triển quá nhanh, thân mềm yếu, lá xanh non mỏng manh, dễ bị nấm bệnh và sâu hút chích tấn công.

2. Tình trạng Đất trồng

Độ phì nhiêu và cấu trúc đất: Nếu đất bị chai sạn, nén chặt, hoặc độ phì nhiêu kém sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển của bộ rễ, từ đó làm giảm khả năng hút nước và chất dinh dưỡng của cây.

Độ pH của đất: Ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ các chất dinh dưỡng của cây. Độ pH không thích hợp có thể gây ra hiện tượng thiếu hoặc thừa độc chất, làm cây suy yếu.

Các yếu tố sinh học trong đất: Sự hiện diện của các vi sinh vật có lợi (như nấm đối kháng Trichoderma) giúp bảo vệ rễ cây khỏi các mầm bệnh trong đất.

3. Điều kiện Khí hậu và Môi trường

Nhiệt độ và Độ ẩm: Nhiệt độ và độ ẩm không khí quá cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều loại nấm, vi khuẩn và virus gây bệnh phát triển và lây lan mạnh.

Thay đổi thời tiết đột ngột (nắng nóng kéo dài, rét đậm): Gây stress sinh lý, làm cây giảm sức đề kháng và dễ suy yếu.

Ánh sáng: Thiếu ánh sáng làm giảm hiệu suất quang hợp, dẫn đến thiếu năng lượng cần thiết cho các phản ứng miễn dịch và phát triển của cây.

4. Sâu bệnh và Dịch hại

Mầm bệnh (Nấm, vi khuẩn, virus): Sự tấn công của chúng là nguyên nhân trực tiếp làm suy giảm sức đề kháng của cây.

Côn trùng và Sâu hại: Ngoài việc phá hoại trực tiếp, chúng còn tạo ra các vết thương hở, là cửa ngõ để vi khuẩn và virus dễ dàng xâm nhập vào cây.

5. Kỹ thuật chăm sóc cây trồng

• Mật độ trồng: Trồng quá dày làm cây cạnh tranh ánh sáng, dinh dưỡng và tạo độ ẩm cao, dễ phát sinh dịch bệnh.
• Cắt tỉa, tạo tán: Kỹ thuật không đúng hoặc tạo ra vết thương lớn có thể làm cây dễ bị nhiễm bệnh.
• Sử dụng thuốc bảo vệ thực vật: Việc lạm dụng hoặc sử dụng không đúng cách có thể làm mất cân bằng hệ sinh thái vi sinh vật có lợi, đồng thời làm sâu bệnh phát triển tính kháng.

Biểu hiện nhận biết cây trồng bị suy yếu sức đề kháng

Bà con có thể nhận biết cây trồng bị suy yếu sức đề kháng (hay có sức đề kháng yếu) thông qua các dấu hiệu bất thường về hình thái, tốc độ sinh trưởng, và mức độ dễ bị sâu bệnh tấn công của cây.

Dưới đây là các biểu hiện chính để nhận biết cây trồng bị suy yếu sức đề kháng:

1. Biểu hiện về hình thái và sinh trưởng

Cây chậm phát triển, còi cọc: Chiều cao cây, số cành, lóng (khoảng cách giữa các mắt lá) ngắn hơn bình thường.

Lá đổi màu bất thường: Lá bị vàng, nhợt nhạt: Thường bắt đầu từ lá già phía dưới rồi lan dần lên. Lá có thể bị mất màu xanh, chỉ còn gân xanh (thiếu magie) hoặc ngược lại (thiếu một số vi lượng khác).

Rụng hoa trái hoặc trái kém phát triển: Cây bị rụng hoa và trái non sớm, không đậu quả hoặc trái phát triển kém. Kích thước trái nhỏ, méo mó, dị dạng, không đồng đều, vị nhạt, dễ bị nứt hoặc thối trái.

Bộ rễ yếu: Rễ kém phát triển, ngắn, còi cọc, khó ăn sâu vào đất, dễ bị thối nhũn, có màu nâu đen hoặc có u sần (do tuyến trùng). Rễ yếu làm cây hấp thụ nước và dinh dưỡng kém.

2. Biểu hiện qua mức độ dễ bị sâu bệnh tấn công

Cây có sức đề kháng yếu thường rất dễ bị tấn công bởi sâu bệnh hại (rầy xanh, nhện đỏ,…) Nấm, vi khuẩn và virus, ngay cả trong điều kiện môi trường bình thường.

• Dễ nhiễm bệnh hơn: Cây bị suy yếu sẽ dễ bị bệnh khi gặp điều kiện thuận lợi (ví dụ: độ ẩm cao, mưa nhiều).
• Khó phục hồi: Khi bị bệnh, cây yếu sẽ khó chống chịu và phục hồi hơn, bệnh có xu hướng lan nhanh và gây thiệt hại nặng nề hơn.

Các biện pháp tăng cường sức đề kháng cho cây trồng

Các biện pháp tăng sức đề kháng cho cây trồng tập trung vào việc tăng cường hệ thống miễn dịch bẩm sinh và kích hoạt hệ thống miễn dịch cảm ứng của cây trồng.

1. Cải tạo đất và cân bằng dinh dưỡng tăng cường miễn dịch bẩm sinh

Sử dụng phân bón hữu cơ và Vi sinh: Đất giàu chất hữu cơ và vi sinh vật có lợi sẽ giúp cải thiện hệ sinh thái rễ. Một số vi sinh vật có lợi có thể kích thích nhẹ các cơ chế PTI của cây ở rễ, giúp cây luôn ở trạng thái "sẵn sàng chiến đấu" khỏe mạnh hơn.

Bộ giải pháp để cải tạo đất và tăng cường vi sinh vật có lợi cho đất như:

• Humic (Chất cải tạo đất, kích rễ)
• Phân hữu cơ dạng lỏng Nutrior MKA (Cung cấp dinh dưỡng hữu cơ, tăng vi sinh vật, trợ lực cho rễ)
• Nấm đối kháng Trichoderma (nhân sinh khối làm tăng vi sinh vật có lợi đối kháng nấm bệnh).

Cung cấp dinh dưỡng cân bằng: Cung cấp đầy đủ các dinh dưỡng đa lượng, trung lượng và vi lượng (Silic, Canxi, Kali, Kẽm) giúp tế bào khỏe mạnh, thành tế bào vững chắc hơn, từ đó tăng cường rào cản vật lý và hóa học, là một phần của miễn dịch bẩm sinh.

Bộ giải pháp cung cấp dinh dưỡng tăng cường sức đề kháng: Canxi bo, Amino acid, Magie kẽm bo

2. Kích thích miễn dịch cảm ứng toàn thân bằng chất kích kháng

Cơ chế phòng vệ toàn thân, được kích hoạt sau khi cây bị tấn công cục bộ hoặc bị kích thích bởi vi sinh vật có lợi. Miễn dịch cảm ứng giúp cây tăng khả năng kháng bệnh trên toàn bộ các bộ phận của cây trồng.

Sử dụng chất Kích kháng: Sử dụng Lân 2 Chiều (Phosphite)

Lân 2 chiều hoạt động như một chất kích kháng mạnh mẽ, được sử dụng như thuốc trừ nấm nội hấp, đặc biệt hiệu quả đối với các loại nấm thuộc nhóm Oomycetes như Phytophthora gây bệnh nứt thân xì mủ, vàng lá thối rễ, sương mai.

Lân 2 chiều có tác dụng kích kháng trực tiếp: qua quá trình chuyển hóa Ion Phosphite có độc tính nhẹ đối với một số mầm bệnh (đặc biệt là Oomycetes), ức chế sự hình thành và phát triển của bào tử nấm.

Và đồng thời Ion Phosphite sẽ kích thích hệ thống đề kháng tự nhiên của cây trồng Cây phản ứng bằng cách:

• Tăng cường sản xuất các chất phòng vệ nội sinh (phytoalexin, enzyme lytic).
• Giúp cây cô lập vùng bị nhiễm bệnh, làm khô vết bệnh, ngăn chặn mầm bệnh lây lan toàn thân.

Bổ sung vi sinh vật Có lợi: Sử dụng các chế phẩm sinh học như Bacillus spp. hoặc Trichoderma spp.

Các vi sinh vật này thiết lập mối quan hệ cộng sinh/đối kháng nhẹ ở rễ, gửi tín hiệu đến cây để tăng cường khả năng phòng vệ toàn thân, giúp cây kháng lại nhiều loại mầm bệnh khác nhau (đặc biệt là côn trùng và nấm bệnh hoại sinh).

3. Các Biện pháp canh tác hỗ trợ tăng sức đề kháng toàn diện cho cây

Canh tác hợp lý: Chọn giống kháng bệnh, luân canh cây trồng, vệ sinh đồng ruộng, quản lý cỏ dại và côn trùng gây hại để giảm áp lực bệnh dịch.

Tưới tiêu và Mật độ Trồng: Đảm bảo thoát nước tốt, tránh tình trạng úng nước hoặc khô hạn kéo dài gây stress cho cây, làm suy yếu hệ miễn dịch.

Cắt tỉa cành, tạo tán: Giúp cây thông thoáng, giảm độ ẩm cục bộ, hạn chế sự phát triển của mầm bệnh.

Sử dụng các chất hỗ trợ Sinh học, điều hòa sinh trưởng như: Tăng trưởng MKA; Amino Acid,… để giúp cây phục hồi, giảm stress và duy trì sự trao đổi chất khỏe mạnh cần thiết cho việc sản xuất các hợp chất phòng vệ.

Tổng kết về sức để kháng hỗ trợ khả năng kháng bệnh của cây trồng

Tóm lại, để tăng đề kháng cho cây giúp cây khỏe có khả năng kháng bệnh tốt bà con cần kết hợp nhiều giải pháp quan trọng như: Tưới nước đúng cách, bón phân cân đối, cắt tỉa cành đảm bảo đủ ánh sáng để cây quan hợp tốt, tăng cường sử dụng phân bón hữu cơ để trợ lực cho rễ và lân hai chiều kích kháng tự nhiên. Các biện pháp này khi được thực hiện đồng bộ sẽ giúp cây trồng của bà con khỏe mạnh, xanh tốt có sức chống chịu cao, từ đó tăng năng suất và chất lượng nông sản.

Kỹ thuật nông nghiệp MKA tự hào là đơn vị cung cấp giải pháp phân bón và thuốc bảo vệ thực vật uy tín, chất lượng cao có đội ngũ kỹ thuật cây trồng hỗ trợ hướng dẫn chi tiết và tận tình cho bà con nông dân.

Hãy chủ động bảo vệ cây trồng của bà con ngay hôm nay bằng cách áp dụng các biện pháp tăng cường sức đề kháng và lựa chọn các sản phẩm uy tín, chất lượng từ MKA!

Xem thêm:

Hiểu về tuyến trùng sầu riêng và cách phòng trị hiệu quả